Sieci nieformalne jako zasób skuteczny a tradycje socjokulturowe homo sovieticus

Abstrakt

Wśród przyczyn problemów transformacyjnych czy też klęski modernizacyjnej w krajach byłego Związku Radzieckiego istnieje jedna, uważana za najważniejszą – korupcja, a także kilka innych zjawisk ściśle związanych z nieformalną wymianą korzyści albo relacjami patron−klient. Te szersze zjawiska rozwinęły się w specyficznym i sprzyjającym kontekście socjokulturowym i historycznym. Niektóre elementy tego kontekstu odnoszą się do koncepcji homo sovieticus z jego postawami wobec nieformalnych sieci społecznych, wzajemności i przynależności grupowej. Nieformalność i sieci nieformalne pomagały i nadal pomagają ludziom w załatwianiu problemów w sposób łatwiejszy albo wzajemnie korzystny, który staje się ułatwieniem lub substytutem działania formalnego, instytucjonalnego. Jednocześnie nieformalna wymiana korzyści nie tylko podtrzymuje, ale również odtwarza lub wzmacnia długoterminowe zależności tak wśród elit, jak
i przedstawicieli klas średniej, co sprawia, że dalsze reformy czy modernizacja stają się praktycznie niemożliwe. W artykule opisywane są tradycje socjokulturowe, związane z koncepcją homo sovieticus, i wyjaśniane mechanizmy działania sieci nieformalnych jako skutecznego zasobu oraz osobistego kapitału społecznego.